Τα ξενοδοχεία ΞΕΝΙΑ σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν από τον ΕΟΤ (Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού) στις δεκαετίες '50 και '60. Τα κτήρια τους ήταν ενταγμένα και εναρμονισμένα στο φυσικό τους περιβάλλον και γι’ αυτό υπήρξαν παράδειγμα αρχιτεκτονικής. Ο ΕΟΤ επιδίωκε να κατασκευάσει ξενοδοχεία και χώρους σύμφωνα με την παράδοση του τόπου και σε πλήρη εναρμόνιση με το τοπίο, ώστε να μην προκαλούν στη θέση που χτίζονταν.

Η μελέτη έγινε από ομάδα αρχιτεκτόνων της Τεχνικής Υπηρεσίας του με προϊστάμενο τον Άρη Κωνσταντινίδη (1957-1967). Τα Ξενία φέρουν την υπογραφή γνωστών Ελλήνων αρχιτεκτόνων, όπως των: Δ. Πικιώνη, Ι. Τριανταφυλλίδη, Γ. Νικολετόπουλου, Φ. Βώκου, Κ. Σταμάτη, Κ. Κραντονέλλη, Δ. Ζήβα, Σφαέλλο και φυσικά του Α. Κωνσταντινίδη κ.ά.

Με το πρόγραμμα ΞΕΝΙΑ κτίστηκαν 44 κτήρια, διαφόρων τύπων: ξενοδοχεία, μοτέλ, τουριστικά περίπτερα κ.ά., τα οποία βρίσκονται κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους (π.χ. Ολυμπία), στα νησιά (π.χ. Κρήτη, Άνδρος, Μύκονος), κατά μήκος οδικών αξόνων (π.χ. Ρεθύμνου, Ναυπάκτου), σε ιαματικές πηγές (π.χ. Υπάτη) και σε άλλους τουριστικούς προορισμούς γενικότερου ενδιαφέροντος.

Τα ΞΕΝΙΑ δεν απευθύνονταν μόνο στους τουρίστες ή τους περαστικούς από ένα τόπο, αλλά και στην τοπική κοινωνία, ως χώροι κοσμικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, και τόποι συνάντησης των κατοίκων με τους φιλοξενούμενούς τους. Στο Ξενία Ρεθύμνου φιλοξενήθηκε όλοι η ‘αφρόκρεμα’ του πολιτικού και καλλιτεχνικού κόσμου της εποχής (Μινωτής, Παξινού, κ.λπ.).

* Στοιχεία για τα ΞΕΝΙΑ αντλήθηκαν από τις εργασίες των καθηγητριών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. Αλεξάνδρας Μονεμβασίτου – Αντωνακάκη και Ελένης Πορτάλιου, του αρχιτέκτονα Νίκου Τσίμα και της αρχιτέκτονα Μυριάνθης Μουσά.

Διαφημιστική ρεκλάμα της εποχής

Η εγκατάλειψή τους ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1970, περίοδο χούντας, με τα πολυώροφα ξενοδοχεία που κατά κανόνα ήταν ‘ξένο σώμα’ στο περιβάλλον που τοποθετήθηκαν. Έτσι, τα ΞΕΝΙΑ παραμελήθηκαν και ερήμωσαν. Μαζί όμως με αυτά χάθηκαν σημαντικά έργα τέχνης επώνυμων καλλιτεχνών που τα είχαν στολίσει και διακοσμήσει.

Όμως τα ξενοδοχεία αυτά αποτέλεσαν και αποτελούν έκφραση μιας διεθνώς αναγνωρισμένης ελληνικής αρχιτεκτονικής της εποχής τους. Εξαιτίας της αρχιτεκτονικής τους αξίας και του σημαντικού ρόλου που διαδραμάτισαν στην ανάπτυξη του τουρισμού του ελληνικού κράτους που ανασυγκροτείται μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο, η συμβολή τους στην ανάπτυξη της οικονομίας σε εθνικό και τοπικό επίπεδο ήταν μεγάλη. Όπως εύστοχα έχει παρατηρηθεί «λειτούργησαν ως κοινωνικοί πυκνωτές για τις τοπικές κοινωνίες».

Ο θεμέλιος λίθος του Ξενία στο Ρέθυμνο.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΘΕΜΕΛΙΩΣΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

27-12-1961

ΕΠΙ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΙΑΣ κ. Κ/ΝΟΥ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

ΕΠΙ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ κ. ΔΗΜ. ΜΑΚΡΗ

ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Μ. ΤΣΑΧΑΚΗΣ

ΔΙΠΛ. ΠΟΛ. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ

Από την ειδησιογραφία της εποχής για την θεμελίωση.

«Μετά την σύντομον ομιλίαν του ο κ. Υπουργός εθεμελίωσε το υπό ανέγερσιν τουριστικόν ξενοδοχείον. Εις την τελετήν της θεμελιώσεως του τουριστικού ξενοδοχείου παρέστησαν άπασαι αι αρχαί της πόλεώς μας. ...»

Από τις εργασίες ενίσχυσης και επισκευής που ανέλαβε η Διεύθυνση Τεχνικών Έργων του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο

Τα ΞΕΝΙΑ, όπως και το Ξενία στο Ρέθυμνο, αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας. Γι’ αυτό και στο χώρο αυτό στεγάστηκε το Μουσείο της Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου και της Περιφέρειας Κρήτης καθώς αποτελεί κομμάτι της ιστορίας, της συλλογικής και κοινωνικής μνήμης του τόπου. Έτσι, το μέλλον του Ξενία περνάει μέσα από την εκπαίδευση. Η κτηριακή κληρονομιά του αξιοποιείται με κεντρικό άξονα την εκπαίδευση φοιτητών/ τριών και μαθητών/ τριών που επισκέπτωνται το Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Όπως και κάποια άλλα ΞΕΝΙΑ που διέφυγαν την καταστροφή, το Ξενία του Ρεθύμνου συντηρείται και λειτουργεί ως χώρος φοιτητικής κατοικίας, αλλά και εκπαίδευσης των μελλοντικών εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας, και των μαθητών/ τριών του νομού και όλης της Κρήτης. Το ισόγειό του διαμορφώθηκε με σεβασμό στην αρχιτεκτονική ιστορία του κτηρίου για τις διδακτικές ανάγκες σε επίπεδο έκθεσης, αλλά και
διδασκαλίας, εργασίας και πολιτιστικής μύησης, σύμφωνα με το πρόγραμμα του ΚΕΝΤΡΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ. Το Κέντρο απαντώντας στο δίλημμα:

ανάπτυξη ή προστασία του περιβάλλοντος, έφερε τις δράσεις του εντός μιας «εφαρμοσμένης αειφόρου αρχιτεκτονικής».

Το Ξενία όπως είναι σήμερα και η είσοδος του ισογείου από την παραλία όπου στεγάζεται το Μουσείο της Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου και της Περιφέρειας Κρήτης

Η επιλογή του Ξενία για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όπως έχει ορθά επισημανθεί, έγινε και «για ένα ακόμα λόγο..., καθώς ακολουθείται στη διαδικασία προγραμματισμού και υλοποίησης, το πρότυπο δουλειάς στο οποίο βασίστηκε η κατασκευή των 4000 σχολικών κτηρίων που είχε αναλάβει το Υπουργείο Παιδείας στην περίοδο του Μεσοπολέμου, όπου και σε εκείνη την περίπτωση το αρχιτεκτονικό προϊόν παράχθηκε ως αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς».